Η μέρα στη φάρμα ξεκινά με το λάλημα του πετεινού και τους ήχους από καλπασμούς αλόγων που όλο και πλησιάζουν. Τα άλογα και το ένα ζωηρό μουλάρι ζουν ελεύθερα ψηλά στους λόφους και τα λιβάδια όσο δεν εργάζονται. Κατεβαίνουν προς τη φάρμα, μπαίνουν στο μαντρί και σταματούν να χαιρετήσουν τα αφεντικά τους, μυρίζοντας με περιέργεια τα καινούργια πρόσωπα που ήρθαν να τα δουν.

Από τις Γενιές στα Μονοπάτια της Πάρου

Ο Στέλιος Φραγκούλης κινείται ανάμεσά τους με την ήρεμη σιγουριά κάποιου που έχει ζήσει αυτή τη ζωή για δεκαετίες, αν και στην πραγματικότητα είναι μόλις λίγο πάνω από τα 30. Αναθρεμμένος σε μια αγροτική οικογένεια πέμπτης γενιάς, δεν ξεκίνησε απλώς για να φτιάξει μια επιχείρηση. Τον ενδιέφερε να χτίσει μια ζωή - μια καθημερινότητα που να νιώθει σωστή και αληθινή από τη στιγμή που ξυπνά μέχρι το τελευταίο φως της ημέρας να σβήνει στον ορίζοντα του Αιγαίου.

Η φάρμα φαίνεται να σφύζει από ζωή! Παρόλο που υπάρχει μια δόση χαοτικότητας, κάθε λεπτομέρεια μαρτυρά φροντίδα, προσοχή και την πεισματάρικη επιμονή ότι η ζωή σε αυτό το μέρος πρέπει να βιώνεται πλήρως, όχι απλώς να «διαχειρίζεται».
Βαθιά ριζωμένοι στις παραδόσεις της κτηνοτροφίας και της γεωργίας, οι Φραγκούληδες ζούσαν σε αρμονία με τον τόπο, συμμετέχοντας ενεργά στον πρωτογενή τομέα, με τα ζώα να τους στηρίζουν με την δυναμη τους στην καθημερινή δουλειά. Για γενιές ολόκληρες καλλιεργούσαν και φρόντιζαν τη γη, ταξίδευαν και εμπορεύονταν, πάντα καθοδηγούμενοι από βόδια και μουλάρια.

Τρεις γενιές πριν, όταν ο τουρισμός άρχισε να αναπτύσσεται στην Πάρο, ήταν από τους πρώτους που οδήγησαν τους επισκέπτες σε νέα μονοπάτια: βόλτες πάνω σε μουλάρια και γαϊδούρια, μακριά από τις συνηθισμένες διαδρομές, όπου μπορούσαν να νιώσουν τον φυσικό ρυθμό του τοπου και να ζήσουν για λίγο τον τρόπο ζωής της οικογένειας.

Μία από τις πολλές έντονες παιδικές αναμνήσεις που μοιράστηκε μαζί μου ο Στέλιος είναι να βρίσκεται πάνω σε ένα μουλάρι, οδηγώντας δίπλα σε έναν επισκέπτη, που δεν μπορούσε να κρύψει τον ενθουσιασμό του για την εμπειρία, ενώ ο μεγαλύτερος αδελφός του, Μανώλης, ανοίγει το δρόμο μέσα από μονοπάτια με εκπληκτική θέα, κοντά στο μοναστήρι του Αγίου Αρσενίου στην περιοχή Πεταλούδες στο νότιο τμήμα του νησιού.
Πολλά έχουν αλλάξει από τότε… ωστόσο, για τον Στέλιο, κάποια πράγματα παραμένουν αμετάβλητα. Τα ζώα, για εκείνον, ήταν και παραμένουν πάντα κάτι παραπάνω από ένα εργαλείο ή μια παράδοση. Για όσους τον γνωρίζουν, ο βαθύς σεβασμός και η φροντίδα του για αυτά είναι απλώς κομμάτι του χαρακτήρα του - τόσο που είναι σχεδόν περιττό να το αναφέρει κανείς.

Η Επιλογή Ενός Καουμπόι

Παρά την οικογενειακή παράδοση με βόδια, αγελάδες, μουλάρια και γαϊδούρια, ο Στέλιος είχε πάντα μια ιδιαίτερη σύνδεση με τα άλογα, τη δύναμή τους και το αίσθημα ελευθερίας που ένιωθε μαζί τους. Η ελευθερία, μια αξία που μοιράζεται με τα άλογα, καθοδηγεί κάθε του επιλογή.
Το 2018 πήρε την απόφαση να ξεκινήσει επαγγελματικά τη συνεργασία του με τα άλογα, προσφέροντας βόλτες κυρίως κατά τη διάρκεια της υψηλής τουριστικής περιόδου. Η επιλογή αυτή δεν ήταν εύκολη, από τη μία οι καλοπροαίρετες αμφιβολίες οικογένειας και φίλων και από την άλλη η πρόκληση να φροντίζει τα ζώα και ταυτόχρονα να υποδέχεται επισκέπτες χωρίς να παραμελεί όλες τις υπόλοιπες υποχρεώσεις της φάρμας.
Παρ’ όλα αυτά, η επιμονή του να φτιάξει μια καθημερινότητα που να νιώθει πραγματικά δική του τον ώθησε να προχωρήσει. Τολμώντας να ξεκινήσει κάτι νέο, να ακολουθήσει το πάθος του, να εμπιστευτεί τα ένστικτά του και να δουλέψει με συνέπεια, κατάφερε να φτάσει το εγχείρημά του εκεί που είναι σήμερα, προσφέροντας στους επισκέπτες του νησιού την ευκαιρία να συνδεθούν με τα άλογα και να ζήσουν την Πάρο μέσα από μονοπάτια μακριά από τα συνηθισμένα.

Χτίζοντας Μια Δυνατή Ομάδα

Φυσικά, κανείς δεν μπορεί να χτίσει κάτι ουσιαστικό ολομόναχος, και ο Στέλιος αναγνωρίζει ότι η επιτυχία της φάρμας οφείλεται στο ότι περιβάλλεται από τους κατάλληλους ανθρώπους, εκείνους που προσεγγίζουν τη ζωή με φροντίδα, σεβασμό και μπόλικη φαντασία και δημιουργικότητα.
Η Ραφαέλα, η σύντροφος και αδιάκοπη υποστήριξή του, φροντίζει ώστε η φάρμα να λειτουργεί ομαλά, συνδέοντας τα logistics, τους επισκέπτες και την οικογενειακή ζωή. Η ευρύτερη οικογένεια συμμετέχει επίσης, μια ζωντανή υπενθύμιση ότι πρόκειται για μια επιχείρηση πέμπτης γενιάς, χτισμένη πάνω στην εμπιστοσύνη, την αγάπη και την κοινή εργασία.
Μια επίσης βασική παρουσία στο σήμερα της φάρμας είναι η Ναταλία Κουκόουσκα, έμπειρη ιππέας που συνδυάζει επαγγελματική τεχνογνωσία με ένα φυσικό χάρισμα να κατανοεί τα άλογα και να μεταφέρει αυτή την κατανόηση στους επισκέπτες με πάθος και αυθεντικότητα.
Ένα κρίσιμο κομμάτι αυτού του ζωντανού οικοσυστήματος είναι οι συνεργασίες που επιλέγει ο Στέλιος. Μία από τις πιο αρμονικές είναι αυτή με τη Ναταλία.
Όταν τη ρώτησα γιατί επέλεξε να επιστρέψει στη Φάρμα Κορμός για δεύτερη σεζόν, παρά τις προτάσεις από ομίλους υψηλού επιπέδου αθλητικής ιππασίας που είχε δεχτεί, μου είπε:
«Εκτιμώ πολύ τον τρόπο που φροντίζουν τα άλογα εδώ… και επίσης είναι καλοί άνθρωποι. Το νιώθω. Αυτό έχει μεγαλύτερη σημασία για μένα από άλλα πράγματα.»
Η επιλογή της λέει τόσο για το κλίμα στην Φάρμα Κορμός όσο και για την ίδια.

Όταν η Επιχείρηση Έχει Ψυχή

Ως εξωτερικός παρατηρητής, είναι σαφές για μένα ότι αυτό το μέρος έχει ψυχή.
Η ψυχή δεν είναι, βέβαια, κάτι που μπορεί κανείς να κατασκευάσει ή να αγοράσει.
Είναι μια βαθιά, ουσιαστική ταυτότητα που μας καθορίζει, οδηγεί τις επιλογές μας και δίνει νόημα σε ό,τι είμαστε.
Μια επιχείρηση καθεαυτή δεν έχει ψυχή· είναι οι άνθρωποι που υπάρχουν μέσα σε αυτή και οι σχέσεις που χτίζουν εκείνοι που της προσδίδουν αυτήν τη βαθιά, ουσιαστική ταυτότητα.

Οι οικογενειακές επιχειρήσεις συχνά φέρουν αυτήν την ψυχή πιο έντονα, και έτσι δημιουργούν μια αυθεντική φιλοξενία που δεν μπορεί να αντιγραφεί.

Μέρη όπως η Φάρμα Κορμός βγάζουν μια αδιαμφισβήτητη ζωντάνια. Είναι γεμάτα σύνδεση και αλληλεπίδραση, και αυτό μεταφέρεται φυσικά και στους επισκέπτες που μοιράζονται ή εμπνέονται από τις ίδιες αξίες. Δεν μου διαφεύγει ότι πέρα από τα πανέμορφα τοπία, αυτή η αίσθηση αυθεντικής φιλοξενίας είναι ακριβώς αυτό που μάγευε τους τουρίστες πριν από 30 χρόνια και που οι άνθρωποι εξακολουθούν να αναζητούν όταν επισκέπτονται ένα ελληνικό νησί - κάτι που, δυστυχώς, γίνεται όλο και πιο σπάνιο στις μέρες μας.

Προκλήσεις και Διλήμματα

Ο Στέλιος και η Ναταλία μοιράζονται παρόμοιες αρχές, και η συνεργασία τους το αντικατοπτρίζει. Μέσα από την οπτική της αποκαλύπτονται λεπτές εντάσεις: η πρόκληση να ισορροπήσουν την ανάπτυξη με τον σεβασμό προς τη γη και τα ζώα, ο γρήγορος ρυθμός της υψηλής περιόδου και το πάντα παρόν ερώτημα της βιωσιμότητας με κάθε έννοια της λέξης.

Όπως πολλοί άλλοι που κοιτούν προς το μέλλον και ενδιαφέρονται για το τι θα αφήσουν στις επόμενες γενιές, ο Στέλιος, η οικογένειά του και η ομάδα του ανησυχούν για την κατεύθυνση που παίρνει ο τουρισμός στο νησί και για τη βιωσιμότητα αυτού που χτίζουν.

«Όταν κάνεις τα πράγματα τόσο άνετα προσβάσιμα για τους ανθρώπους, ρισκάρεις να προσελκύσεις πολλούς από τους ‘λάθος’ ανθρώπους. Εκείνους που ενδιαφέρονται περισσότερο ή, δυστυχώς, ίσως ξέρουν μόνο πώς να καταναλώσουν μια εμπειρία αντί να την βιώσουν με ανοιχτό μυαλό και σεβασμό…»

Μπορεί να αποφέρει κέρδος βραχυπρόθεσμα, αλλά μακροπρόθεσμα δεν είναι βιώσιμο με καμία έννοια.

Αναγνωρίζει ότι ο τρόπος που λειτουργεί η φάρμα τον βάζει σε μια επικίνδυνη ζώνη. Ο γρήγορος ρυθμός της υψηλής περιόδου, σε συνδυασμό με το συνεχές φόρτο εργασίας από τις άλλες αγροτικές δραστηριότητες με τα βοοειδή και τη γη, δεν του αφήνουν πολλά περιθώρια να σκεφτεί και να συνδεθεί με το γιατί ξεκίνησε εξαρχής ώρες ώρες.

Όμως, όταν το καταφέρνει, είναι ξεκάθαρος: «Οι άλλες επιχειρήσεις στο νησί μπορούν να ακολουθήσουν την πορεία που επιλέγουν», λέει, «εμείς στοχεύουμε εκείνο το μικρότερο ποσοστό επισκεπτών — αυτούς που μοιράζονται τις αξίες μας».

Ακόμη και μέσα σε αυτές τις προκλήσεις, αναδύονται νέες ιδέες και τρόποι να διατηρηθεί η Φάρμα Κορμός ευθυγραμμισμένη με τις αξίες πάνω στις οποίες χτίστηκε: ελευθερία, ζωντάνια, βαθύς σεβασμός και φροντίδα για τη γη, τα ζώα και τους ανθρώπους. Για τον Στέλιο, το ερώτημα δεν είναι μόνο οικονομικό· είναι και ηθικό. Πώς μπορείς να καλέσεις ανθρώπους σε μια εμπειρία χωρίς να τη μετατρέψεις σε απλή κατανάλωση; Πώς διασφαλίζεις ότι η αυθεντικότητα και ο σεβασμός προς όλους όσοι μοιράζονται αυτό το νησί παραμένουν στην καρδιά της φάρμας; Οι απαντήσεις δεν είναι εύκολες, αλλά το να θέτεις αυτά τα ερωτήματα αποτελεί μέρος του τρόπου με τον οποίο η Φάρμα Κορμός συνεχίζει να αναπτύσσεται, όχι μόνο σε μέγεθος, αλλά και με ακεραιότητα.

Το Μέλλον που Επιλέγουμε να Καλλιεργήσουμε

Το μέλλον της Φάρμα Κορμός χτίζεται με πρόθεση και συνειδητή κατεύθυνση. Βάζοντας προτεραιότητα την ευημερία των ζώων, συνεργαζόμενος με συνειδητούς ανθρώπους όπως η Ναταλία και στηριζόμενος στην οικογενειακή αλληλεγγύη, ο Στέλιος προβάλλει ένα μοντέλο τουρισμού που σκέφτεται, αναζωογονεί και ανθίζει μέσα από αληθινές σχέσεις.

Είναι, επίσης, μια πρόσκληση — προς τους επισκέπτες, προς άλλες επιχειρήσεις στην Πάρο και, ίσως, προς εμάς τους ίδιους. Μπορούμε να επιλέξουμε να καλλιεργούμε ό,τι είναι πλούσιο, βιώσιμο και ουσιαστικό, αντί να περιοριζόμαστε σε ό,τι είναι φευγαλέο και συναλλακτικό.

Για μένα, ο χρόνος που περνάω στη Φάρμα Κορμός είναι υπενθύμιση: να εστιάζουμε σε ό,τι είναι καλό, ζωντανό και αξίζει να αναπτυχθεί. Εκεί που πηγαίνει η προσοχή, ρέει η ενέργεια. Και όπου υπάρχει ενέργεια, υπάρχει ανάπτυξη.
Δεν μπορούμε να επιστρέψουμε σε μια εποχή πριν τον μαζικό τουρισμό. Μπορούμε όμως να προχωρήσουμε μπροστά με συνείδηση, ριζωμένοι σε αξίες που πραγματικά υπερασπιζόμαστε.

Ίσως αυτό που χρειαζόμαστε περισσότερο στις μέρες μας είναι να ξαναβρούμε και να τιμήσουμε την ξανακερδισμενη αθωοτητα - όχι την αθωότητα που προέρχεται από την άγνοια του κακού, αλλά εκείνη που γεννιέται από την επανειλημμένη επιθυμία και επιλογή του καλού.

Η Φάρμα Κόρμος είναι μια από αυτές τις «γωνιές καλοσύνης» του νησιού. Μια γωνιά που σε κάνει να νιώθεις καλά, απλώς γιατί υπάρχει. Νιώθω τυχερή που την έχω ζήσει και που φέρνω μαζί μου τα ερωτήματα που θέτει σε όλους μας: Τι είναι αυτό που θέλουμε πραγματικά να μεγαλώσουμε στη ζωή μας;

Ανακαλύψτε την Kormos Farm →
Γράφει η Μαρία Τελικιόζογλου, σύμβουλος ηγεσίας και ομαδικής συνεργασίας για μικρές και οικογενειακές επιχειρήσεις φιλοξενίας. Συνδεθείτε μαζί της στο LinkedIn.